Na początku życia niemowlakowi niezbędne jest jedynie mleko. Z czasem jednak, potrzeby jego organizmu rosną, w związku z czym rodzice powinni rozpocząć rozszerzanie diety dziecka. Jak to robić bezpiecznie? Kiedy zacząć wprowadzać mięso do diety? Wyjaśniamy.
Informacje o tym, jak rozszerzać dietę dziecka zebrane zostały w aktualnych wytycznych Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci (pełna treść zaleceń znajduje się na stronie internetowej Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego. Wytyczne te są zgodne z zaleceniami ESPGHAN (The European Society for Paediatric Gastroenterology Hepatology and Nutrition) oraz EFSA (European Food Safety Authority). Znajdziemy w nich porady, kiedy rozpocząć wprowadzanie do menu malucha nowych pokarmów, od czego warto zacząć, w jakich ilościach podawać nowe pokarmy i wiele innych. Warto dodać, że zalecenia te dotyczą dzieci zdrowych i urodzonych o czasie. W przypadku wcześniaków lub maluchów, u których wykryto jakieś schorzenia, dieta powinna być dobrana indywidualnie przez lekarzy specjalistów (wcześniaki wymagają na przykład nieco innego trybu suplementacji).
Autorzy dokumentu podkreślają, że prawidłowe żywienie rozpoczęte na wczesnym etapie życia ma istotny wpływ na dalszy rozwój dziecka. Może również minimalizować w przyszłości prawdopodobieństwo rozwoju wielu schorzeń, w tym m.in. otyłości, cukrzycy typu drugiego, osteoporozy, miażdżycy czy też alergii.
Z raportu wynika również, jakie błędy popełniają polscy rodzice w żywieniu dzieci. Po pierwsze, wiele dzieci w wieku zarówno sześciu, jak i dwunastu miesięcy jadło zbyt wiele, bo około siedmiu i więcej posiłków w ciągu dnia. Maluchom serwowano również za dużo soczków. Więcej niż połowa dzieci nie otrzymywała także suplementów witaminy D. Występowały również problemy we właściwym przygotowaniu mieszanek dla maluchów.
Jak zatem zabrać się do wprowadzania nowych pokarmów do diety dzieci, by uniknąć błędów?
Kiedy rozpocząć rozszerzanie diety dziecka?
Zarówno krajowe, jak i międzynarodowe towarzystwa naukowe oraz grupy ekspertów zalecają karmienie dziecka wyłącznie pokarmem kobiecym przez pierwszych sześć miesięcy życia (minimum cztery miesiące). Zgodnie z zaleceniami, w tym czasie nie ma potrzeby dodatkowo dopajać dziecka wodą, herbatkami czy sokami. W razie potrzeby można jednak podawać leki oraz witaminy.
Specjaliści nie określają, kiedy dokładnie powinno się zakończyć karmienie piersią. Ustalono jedynie, że po ukończeniu dwunastego miesiąca życia powinno być ono kontynuowane tak długo, jak długo będą tego potrzebowali zarówno samo dziecko, jak i matka.
Należy jednak pamiętać, że w przypadku niektórych dzieci, np. z dużym zapotrzebowaniem na żelazo, konieczność wprowadzenia pokarmów uzupełniających może się pojawić nieco wcześniej, to jest przed szóstym miesiącem życia.
Jeśli maluch nie otrzymuje mleka mamy, trzeba karmić go produktami, które zastąpią pokarm kobiecy, zwane potocznie mlekiem modyfikowanym. Wśród nich wyróżniamy mleko początkowe i mleko następne. Powstają one na wzór mleka kobiecego, zwykle ze specjalnie przygotowanych białek mleka krowiego (a niekiedy także białek mleka koziego, hydrolizatów białka lub izolatów białka sojowego) z uwzględnieniem potrzeb niemowlaka na poszczególnych etapach rozwoju. U niemowląt, które są karmione mlekiem modyfikowanym, rozszerzanie diety można rozpocząć wcześniej, niż w przypadku niemowląt żywionych wyłącznie mlekiem mamy.
Według aktualnych zaleceń specjalistów rozszerzanie diety dziecka należy rozpocząć po ukończeniu 17. tygodnia życia, ale nie później niż w 26. tygodniu życia, czyli między 5. a 7. miesiącem życia malucha. U niemowląt, które są karmione mlekiem modyfikowanym, można rozpocząć je nawet około miesiąca wcześniej. Proces ten rozpoczyna się, gdy niemowlę dojrzewa do tego, by rozpocząć przyjmowanie pokarmów stałych, to jest kiedy:
- jest w stanie utrzymać się samodzielnie w pozycji półsiedzącej, z podparciem;
- jego układ nerwowy i mięśnie są już na tyle dojrzałe, że może ono w pełni kontrolować ruchy szyi i głowy;
- potrafi już jeść z łyżeczki;
- a także kiedy zanika odruch usuwania z jamy ustnej ciał stałych, naturalny dla wczesnego niemowlęctwa oraz okresu noworodkowego (zapobiega on zakrztuszeniu się przez malucha pokarmami stałymi, kiedy nie jest on jeszcze gotowy na ich jedzenie).
Żywienie dziecka w pierwszym roku życia
Konieczność rozpoczęcia rozszerzania diety wynika z faktu, że rośnie zapotrzebowanie dziecka na składniki odżywcze, których mleko mamy nie jest już w stanie zapewnić w odpowiedniej ilości. Posiłki bezmleczne powinny z czasem zastępować te mleczne. Według zaleceń, pod koniec pierwszego roku życia, dziecko powinno już otrzymywać jedynie dwa-trzy posiłki mleczne w ciągu doby.
Prawidłowe i bezpieczne rozszerzanie diety dziecka opiera się na kilku podstawowych zasadach.
1 Nowych produktów nie wprowadzamy do diety malucha jednocześnie. Wprowadzamy je pojedynczo, w odstępach np. trzydniowych. Przy tym obserwujemy reakcję dziecka na nowy pokarm.
2. Nowy pokarm lepiej podawać w postaci gładkiego, jednoskładnikowego puree, do karmienia używając łyżeczki.
3. Wprowadzając nowe produkty, rozpoczynamy od małych porcji. Na początek wystarczą trzy-cztery łyżeczki nowego pokarmu.
4. Rozszerzanie diety zaczyna się od typowych pokarmów uzupełniających (o czym poniżej), przy czym zdaniem specjalistów, kolejność ich wprowadzana nie ma znaczenia dla dziecka czy tego, jak zareaguje ono na nowość w diecie, to znaczy nie jest istotne, czy dziecko spróbuje najpierw warzywa, czy też kleiku.
5. Nie odwlekamy w czasie podawania pokarmów uważanych za potencjalnie alergizujące, to jest mleka krowiego, jajek, ryb i owoców morza czy orzechów. Nie ma bowiem danych, że późniejsze ich podawanie wpływa na ryzyko pojawienia się alergii. Według zaleceń, tego typu produkty po raz pierwszy lepiej wprowadzać do diety malucha w domu, a nie w żłobku czy restauracji.
Od jakich produktów rozpocząć rozszerzanie diety dziecka? Mogą to być odpowiednio:
- przecier z warzyw,
- przecier owocowy,
- lub kaszka ryżowa.
Choć, jak pisaliśmy wcześniej, istnieje dowolność co do tego, który z tych pokarmów podamy dziecku jako pierwszy, warto rozpocząć rozszerzanie diety niemowlaka od warzyw. Wszystko przez to, że ich smak bywa trudniej akceptowalny niż smak słodkich owoców czy kaszki. By dziecko mogło się z nimi oswoić i akceptować je również w późniejszym okresie życia, podawajmy najpierw warzywa, a dopiero, gdy maluch dobrze je pozna, rozpocznijmy podawanie owoców.
Jak donoszą eksperci, w ciągu pierwszego roku życia dziecka powinniśmy umożliwić mu rozwój umiejętności gryzienia i żucia. Dobrze rozpocząć naukę pomiędzy szóstym a dziesiątym miesiącem życia. Kształtuje się ona natomiast do ukończenia drugiego roku życia dziecka. Z tego względu, istotne jest stopniowe wprowadzanie od szóstego-siódmego roku życia pokarmów stałych o wciąż zmieniającej się konsystencji. Jaka powinna być w zależności od wieku dziecka?
- 6-8 m. ż. – na początku dajemy dziecku: gęstą kaszę, dokładnie rozdrobnione produkty (papki i puree), następnie rozdrobnione produkty z grudkami;
- 9-11 m. ż. – zaczynamy podawać dziecku drobno posiekane lub rozdrobnione pokarmy oraz miękkie produkty do rączki, by mogło samo wkładać je do buzi;
- po 12. m. ż. – produkty posiekane lub rozdrobnione w miarę potrzeby.
Ile posiłków powinno jeść dziecko w ciągu dnia? Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) ich liczba jest zależna od wieku malucha i sposobu karmienia. Dzieci karmione mlekiem mamy, pomiędzy szóstym i ósmym miesiącem życia, powinny dostawać oprócz posiłków mlecznych dwa lub trzy posiłki uzupełniające, zaś od dziewiątego miesiąca życia do dwóch lat – trzy lub cztery posiłki uzupełniające i jedną albo dwie wartościowe przekąski. Maluchy karmione mieszanką mleczną, a także dzieci po ukończeniu pierwszego roku życia powinny zaś jeść od czterech do pięciu posiłków dziennie, a także jedną lub dwie przekąski.
Kiedy mięso dla niemowlaka? Jak i kiedy zacząć podawać poszczególne produkty?
Co mówią zalecenia na temat podawania poszczególnych produktów?
- Gluten – według ekspertów lepiej zacząć podawać zawierające go produkty (np. kaszkę zbożową) po ukończeniu czwartego, a przed ukończeniem siódmego miesiąca życia.
- Mleko – jeśli chodzi o mleko krowie, to nie powinno ono stanowić głównego napoju dziecka do ukończenia 12 m. ż. Po tym czasie maluch nie powinien pić więcej niż 0,5 l mleka krowiego dziennie. Mleka typu „junior” również nie zaleca się maluchom poniżej 12 m. ż. Mleka koziego lub owczego z kolei nie powinno się stosować u dzieci poniżej pierwszego roku życia. Eksperci ostrzegają jednak, że pijąc takie mleko, dzieci są narażone na ryzyko rozwoju niedokrwistości z niedoboru kwasu foliowego i/lub witaminy B12.
- Tłuszcze (masło, margaryna, oleje i oliwy) – nie ma wytycznych, co do ich stosowania u dzieci poniżej pierwszego roku życia. U starszych maluchów są dobrym uzupełnieniem m.in. dań warzywnych. Uwaga – w sklepie sięgajmy po margaryny z zawartością tłuszczów trans poniżej 1 proc.
- Jajko – możemy je wprowadzić w całości w dowolnym momencie rozszerzania diety malucha. Jedyne, czego należy unikać, to podawanie jajka surowego, ponieważ istnieje ryzyko zakażenia salmonellą.
- Sól i cukier – starajmy się unikać ich w diecie malucha przez jak najdłuższy czas. Lepiej przez pierwsze dwa-trzy lata życia.
- Miód – unikamy podawania go dzieciom poniżej roku, ponieważ może zawierać niebezpieczną dla maluchów toksynę botulinową.
- Woda – jeśli dziecko karmione jest piersią, nie trzeba dawać mu wody do ukończenia 6 m. ż. Starsze maluchy dobrze jest przyzwyczajać do picia wody zamiast soków, co zapobiega w przyszłości m.in. rozwojowi otyłości. Unikajmy jednak podawania dziecku wody ze studni, ponieważ może być ona zanieczyszczona azotanami i azotynami pochodzącymi z nawozów.
- Soki owocowe – nie powinniśmy podawać ich dzieciom młodszym poniżej 4. m. ż. w przypadku maluchów karmionych mlekiem modyfikowanym i poniżej 7. m. ż. w przypadku tych karmionych piersią. Dzieciom podajemy wyłącznie soki 100 proc. (jedynie takie mogą być zresztą produkty określane w Polsce jako soki), niesłodzone, przecierowe, pasteryzowane. Maksymalna dzienna ilość to 150 ml. Powinniśmy również unikać podawania ich pomiędzy posiłkami, by dziecko nie straciło apetytu.
- Mięso – jak czytamy w zaleceniach: „Ze względu na zawartość żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, pełnowartościowego białka, witaminy B12 i karnityny mięso powinno być wcześnie wprowadzanym pokarmem uzupełniającym”. Można je zacząć wprowadzać już w pierwszym etapie rozszerzania diety dziecka, czyli pomiędzy 4. a 7. miesiącem życia. Jakie mięso podawać maluchom? Eksperci polecają na początek zwłaszcza drób (mięso z indyka, kurczaka, gęsi lub kaczki), królika, wołowinę lub jagnięcinę. Początkowa porcja to ok. 10 g dziennie, podawanych wraz z warzywami. Pod koniec pierwszego roku życia dziecka powinno to być już ok. 20 g dziennie. Pamiętajmy, by mięso to było dobrej jakości. Nie zaleca się natomiast podawania podrobów dzieciom poniżej trzeciego roku życia.
- Ryby – powinny być obecne zarówno w diecie dorosłych, jak i dzieci. Maluchom jednak lepiej podawać je stopniowo – na początku nie częściej niż raz na tydzień, w niewielkich ilościach, obserwując przy tym reakcję organizmu dziecka. Z uwagi na zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych polecane są tłuste ryby morskie, np. śledź lub łosoś. Odradza się natomiast ryby drapieżne, np. tuńczyka czy makrelę królewską.
Specjaliści podkreślają, by karmienie odbywało się również według pewnej reguły. Do decyzji rodzica należy to, kiedy i co zje dziecko, natomiast po stronie malucha leży decyzja co do tego, ile pokarmu przyjąć. Jeśli chce on zjeść więcej, można podać mu więcej. Jeśli natomiast potrzebuje mniejszej porcji, powinniśmy pozwolić mu zjeść mniej. Eksperci, którzy przygotowali raport, podkreślają, że bardzo częstym błędem jest przekarmianie maluchów, co może rzutować na ich samopoczucie w przyszłości.
Mięso w diecie dziecka. Które wybrać? Kiedy i jak je serwować?
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, mięso powinno być jednym z wcześniej wprowadzanych pokarmów w diecie malucha. Istotna jest nie tylko wysoka zawartość dobrze przyswajalnego białka, lecz także żelaza, cynku, kwasu arachidonowego, witaminy B12 i karnityny, które wspomagają rozwój organizmu dziecka. Pamiętajmy, aby nie kupować mięsa z niesprawdzonych źródeł, co do którego nie mamy pewności, że zostało przebadane pod kątem obecności bakterii czy pasożytów.
Dzieciom podajemy chudsze gatunki mięsa, w tym przede wszystkim drób, tj. mięso z indyka i kurczaka. Według zaleceń PTGHiŻD, oprócz nich maluchowi można podawać również mięso z gęsi, kaczki, a także chudą wołowinę, jagnięcinę i mięso z królika. Nie ma obecnie danych, które wskazywałyby na określoną kolejność wprowadzania wymienionych gatunków mięs w trakcie rozszerzania diety dziecka.
Mięso zaczynamy podawać maluchowi w małych porcjach – po ok. 10 g dziennie. Powinno to być na początek mięso gotowane, zmiksowane z warzywami. Po 7. miesiącu życia mięso nie musi być już zmiksowane na drobno (oczywiście jeśli dziecko dobrze już sobie radzi z jedzeniem większych kawałków potraw). Od 4. do 12. miesiąca życia stopniowo zwiększamy ilość podawanego maluchowi mięsa – do 20 g dziennie. Po ukończeniu 12. miesiąca życia można już podawać większe kawałki mięsa – nadal jednak dobrze przyrządzać je w wodzie, bulionie czy na parze. Układ pokarmowy dziecka nie jest bowiem przystosowany do przyjmowania ciężkostrawnych potraw, np. smażonych czy bardzo tłustych.
CS: Strava pro děti. Rozšiřování dětské stravy krok za krokem
DE: Diät für Kinder. Erweiterung der Lebensmittelvielfalt Schritt für Schritt
